در بسیاری از موارد، پس از درمان سرطان روده تغییراتی در کارکرد دستگاه گوارش و هضم مواد غذایی ایجاد میگردد. در ادامه به چند نمونه از این دست از تغییرات اشاره میگردد.

بی اختیاری
ممکن است سرعت حرکت مواد دفعی در روده بزرگ پس از جراحی یا پرتودرمانی افزایش یابد. این امر باعث میشود که بیمار به طور ناگهانی و به دفعات نیاز به دفع مدفوع داشته باشد. همچنین، این دسته از بیماران کنترل دقیقی نیز در نگهداری مدفوع خود ندارند و به اصطلاح دچار بی اختیاری مدفوعی هستند.

در جریان جراحی یا پرتودرمانی، ممکن است ماهیچه های مقعد آسیب دیده و ضعیف شوند. این امر موجب میشود که مقعد توان لازم در نگهداری مدفوع را نداشته باشد. بی اختیاری مدفوعی در مورد مدفوع شل و اسهال بسیار شدیدتر خواهد بود.
در برخی موارد نیز ممکن است بیمار دچار بی اختیاری ادراری شود. در این گونه موارد، بیمار به دفعات احساس میکند که نیاز به ادرار کردن دارد یا اینکه مثانه به طور کامل تخلیه نشده است. چنانچه بیمار در ناحیه شکم پرتودرمانی شود، ممکن است بافت پوششی مثانه آسیب دیده و دچار التهاب گردد. این امر میتواند به طور موقت باعث بی اختیاری ادراری گردد.

بی اختیاری مدفوعی و ادراری ممکن است باعث شرمساری و نگرانی بیمار گردد. در اغلب موارد، بی اختیاری در ظرف چند ماه برطرف میگردد؛ البته گاهی ممکن است در برخی بیماران تا چند سال نیز ادامه داشته باشد. در این خصوص میتوان اطلاعات لازم را از پزشک خود دریافت نمود.

استوما
به دهانه ای که در دیواره شکم برای خروج مواد دفعی ایجاد میشود، استوما گفته میشود. بدین منظور، یک سر روده به سوراخی که در دیواره شکم ایجاد میشود، متصل میگردد. به اتصال روده بزرگ به دیواره شکم کولوستومی گفته میشود. به اتصال روده کوچک به دیواره شکم، ایلیوستومی گفته میشود.

استوما ممکن است موقت یا دائمی باشد. تنها در نزدیک به 10 درصد موارد نیاز به ایجاد استومای دائمی است. استومای موقت زمانی ایجاد میشود که نیاز به بهبودی روده در محل جراحی باشد. در این گونه موارد، با دور زدن محل ضایعه و ایجاد استومای موقت، امکان بهبودی محل ضایعه فراهم می گردد. بدین منظور، بخشی از روده سالم انتخاب شده و به دیواره شکم متصل میگردد. با انجام این کار، دو استوما در دیواره شکم ایجاد میشود. به طور معمول پس از گذشت 3 تا 12 ماه، با انجام عمل جراحی استومای موقت مسدود شده و روده به جایگاه اولیه خود متصل میگردد. به این کار، مسدود سازی استوما (Stoma reversal) گفته میشود.

همانند حفره دهان، ظاهر استوما نیز نرم، مرطوب، قرمز یا صورتی رنگ است. حاشیه استوما ممکن است هم سطح پوست اطراف خود یا کمی برجسته تر از آن باشد. استوما دارای اعصاب حسی نیست ولی پوست اطراف آن ممکن است باعث ناراحتی بیمار گردد. اندازه استوما میتواند بزرگ یا کوچک باشد؛ شکل آن نیز ممکن است پس از جراحی کمی تغییر کند. پزشک و پرستار بیمار نکات لازم را در خصوص چگونگی مراقبت از استوما را به وی آموزش می دهند. همچنین، در صورت بروز هر گونه تغییر غیرعادی در استوما، بهتر است این موضوع با پزشک در میان گذاشته شود. بیماران باید توجه داشته باشند که عادت کردن به استوما و شرایط جدید زندگی ممکن است مدتی زمان نیاز داشته باشد.

باد شکم و مواد دفعی هنگام حرکات دودی (Peristalsis) روده از استوما خارج میشوند. این حرکات غیر ارادی هستند و بیمار هیچ گونه نقشی در آن ندارد. به همین دلیل، کیسهای در دهانه استوما تعبیه میشود که به آن کیسه استوما گفته میشود. وظیفه این کیسه جمع‌آوری و نگهداری مواد دفعی روده است. این کیسه ها به گونه ای طراحی میشوند که محکم به پوست بدن بیمار می چسپند و هیچ گونه ترشح و بوی نامطبوعی از آنها خارج نمی گردد. فیلتری در دیواره این کیسه‌ها تعبیه میشود که اجازه خروج باد شکم را به آن میدهد. البته از این فیلترها هیچ بویی نمی تواند خارج شود.

این کیسه ها در زیر لباس پنهان میشوند و اغلب قابل تشخیص توسط دیگران نیستند. کیسه های استوما در اندازه و شکل های مختلفی ساخته میشوند تا بیماران بتوانند کیسه مناسب بدن خود را انتخاب کنند.

بعضی از کیسه ها به صورت یک بار مصرف هستند و پس از پر شدن، دور انداخته میشوند. بعضی کیسه های دیگر قابلیت تخلیه و شستشو دارند. هنگامی که یک سوم حجم این کیسه پر شده باشد، نیاز به تخلیه شدن دارند. از کیسه هایی تخلیه شونده اغلب در ایلیوستومی استفاده میشود. دلیل این امر مربوط به ماهیت مواد دفعی در روده کوچک است که بیشتر به صورت شل و مایع است. در کولوستومی ممکن است از کیسه های یک بار مصرف یا تخلیه شونده استفاده شود که این امر بستگی به میزان سفتی یا شلی مواد دفعی دارد.

برخی از بیماران تمایلی به استفاده از کیسه استوما ندارند. در صورتی که کولوستومی در کولون نزولی ایجاد شده باشد، میتوان از کیسه های استوما استفاده نکرد. در این صورت، به بیمار آموزش داده میشود که چگونه در منزل تنقیه روده را انجام دهد. تنقیه روده شامل خارج کردن مواد دفعی و شستشوی محل کولوستومی است. تنقیه روده باید هر روز یا یک روز در میان انجام شود.

استوما در زندگی
ایجاد استوما در دیواره شکم، حتی به صورت موقت، به خودی خود تغییر بزرگی در زندگی بیمار به شمار میرود که نیاز به سازگار شدن با آن دارد. با این حال، افراد بسیاری وجود دارند که به رغم داشتن استوما، تقریبا بدون هیچ مشکلی سرگرم زندگی عادی خود هستند.

استوما گاهی ممکن است به نوعی در زندگی اجتماعی، روابط جنسی، برنامه های تفریحی و گردشگری بیمار تاثیرگذار باشد. البته این گونه موارد را میتوان با برنامه ریزی مناسب به خوبی مدیریت نمود. البته در انتخاب و انجام فعالیت ها و تفریحات سخت و طاقت فرسا باید دقت نمود. در غیر این صورت، وجود استوما تاثیر چندانی در انجام فعالیت های عادی روزانه نخواهد داشت.

برخی بیماران ممکن است نگران وضعیت ظاهری خود پس از پوشیدن کیسه های استوما باشند. استفاده از این کیسه ها باعث میشود که بیمار گاهی وجود آن را روی بدن خود حس کند. ولی این بدان معنی نیست که دیگران نیز متوجه وجود این کیسه میشوند مگر اینکه خود بیمار در مورد آن بگوید. محل استوما ممکن است باعث بروز ناراحتی هنگام پوشیدن برخی لباس ها مانند لباس های چسپان و اندامی گردد. ولی به طور کلی، استفاده از لباس های عادی هیچ مشکلی برای بیمار ایجاد نخواهد کرد. برخی بیماران ترجیج میدهند که از لباس‌های‌زیر مخصوصی استفاده کنند که به طور ویژه برای این دست از بیماران طراحی شده است.

به منظور کارکرد هر چه بهتر استوما و جلوگیری از انسداد آن، ممکن است نیاز باشد که رژیم غذایی بیمار کمی تغییر نماید. البته به مرور زمان اغلب بیماران می توانند رژیم غذایی عادی خود را از سربگیرند.

بسیاری از بیماران نگران هستند که استوما ممکن است در لذت فعالیت های جنسی تاثرگذار باشد. در مورد زنان، اگر رکتوم برداشته شده باشد ممکن است حسی که در واژن هنگام دخول ایجاد میگردد کمی متفاوت باشد. این امر به این دلیل است که در حالت عادی رکتوم به عنوان نوعی ضربه گیر و بالش برای واژن عمل میکند. در مورد مردان، ایجاد استوما مستلزم خارج کردن بخش یا تمام دست‌کم یک اندام داخل لگنی است. این امر ممکن است باعث آسیب دیدگی اعصابی گردد که وظیفه نعوظ را برعهده دارند.

استوما و خدمات پشتیبانی از بیماران
در مواردی که نیاز به ایجاد استوما باشد، پیش از جراحی بیمار میتواند از خدمات و اطلاعات موجود بهره ببرد. پرستارانی که به طور اختصاصی در زمینه استوما آموزش دیده اند، میتوانند در این زمینه به بیمار کمک نمایند. از جمله خدماتی که این پرستاران میتوانند به بیماران ارائه دهند، شامل موارد زیر است:
• مناسب ترین محل برای ایجاد استوما
• در اختیار گذاردن اطلاعات لازم در خصوص جراحی و دوران نقاهت پس از آن
• فراهم کردن کتاب های آموزشی، جزوه، وب سایت های اینترنتی و منابع چندرسانه ای
• راهنمایی بیمار در خصوص چگونگی سازگاری و تعدیل فعالیت های زندگی عادی

همچنین در صورت وجود، بیماران میتوانند در انجمن های تخصصی استوما عضو شوند. این انجمن ها خدماتی هم چون آموزش، همیاری، پشتیبانی و بسیار موارد دیگر را در اختیار بیماران قرار میدهند. تمام بیماران در هر گروه سنی میتوانند عضو این گونه انجمن ها شوند و از خدمات ارائه شده استفاده نمایند.